En Moman Avek Prezidan-‘Mon krwar e konvenki ki 2011 in en lannen laviktwar pour Sesel’ |30 December 2011

I annan bon keksoz ki’n fer nou pep kontan parey premye Carnaval de Victoria, 8enm Zwe Dezil, Lafet Nasyonal, parmi lezot ki’n anmenn bokou dimoun ansanm pour selebre dan linite.

Me in osi annan bann lezot levennman parey sa 2 eleksyon -- prezidansyel ek parlmanter -- kot lepep Seselwa in eksprim son lekor dan en fason demokratik e montre son matirite.

Me fodre dir ki in osi annan bokou defi ki pei in fer fas avek pandan 2011 e sa i enkli kriz ekonomik dan lemonn ki’n annan bokou lenpak lo pri bann komodite ki Sesel i enporte tel parey manze, karbiran, parmi lezot ankor. E in osi annan lenpakt lo nou laliny aeryen nasyonal kot Air Seychelles pe bezwen restriktir son lekor e repozisyonn li pour konsantre lo bann larout rezyonnal pli vyab me sa a en pri --avek mwens travayer. Tousala Prezidan Michel i koz lo la dan sa entervyou.

Dan nou dernyen nimero pour sa lannen, i en loner ek privilez pour nou pibliy serten ekstre sa intervyou.

Msye Prezidan in annan bokou levennman ki’n deroule sa lannen tel parey Carnaval de Victoria, Lafet Nasyonal, 8enm Zwe Dezil, 2 eleksyon … e Lakour in donn son ruling lo lenterpretasyon Konstitisyon. Ki ou analiz lo tou sa bann devlopman?

Prezidan : Vreman in en lannen tre mouvmante, tre dinamik ki’n anmenn bokou lakonplisman ki mon kwar nou devret fyer.

In en lannen kot lepep Seselwa in montre son linite, son sans patriotizm, e osi in montre son matirite non selman an term bann selebrasyon ki’n arive tel parey karnaval ek nou bann sikse dan Zwe Dezil, me mon krwar sa bann levennman in montre ki Seselwa i kapab fer bokou ler i ini e ler i anvi fer keksoz. Seselwa in montre sa kapasite dan nou bann laviktwar dan Zwe Dezil e osi a traver eleksyon, lepep Seselwa in montre son matirite pour konpran son responsabilite e devwar anver son pei.

Sa lannen pour mwan in osi enn kot in annan bokou defi e bokou lakonplisman anmenmtan.
Konsernan ruling Lakour lo serten devlopman ki’n arive dan eleksyon, mon ti a kontan fer kler ki nou annan en demokrasi ki fonksyonnel, en demokrasi ki marse dapre Konstitisyon ki’n ganny etabli e sa i prevwar ki nou annan nou trwa brans Leta -- Legzekitif, Lezislativ (Lasanble Nasyonal) ek Zidisyer.

Tou sa 3 brans zot mars dan en fason otononm e natirelman i drwa nenport sitwayen ek lorganizasyon, si i santi ki son drwa pa’n ganny respekte parey i krwar i devret, i kapab fer apel a zidisyer. 

Parey nou’n vwar serten ruling ki ti’n ganny fer apre eleksyon parlmanter par Komisyon Elektoral, sa dimoun ki’n santi in ganny afekte i pa’n dakor e in fer apel a lazistis e i pa’n dakor avek zizman ki Lakour Konstitisyonnel in fer alor in fer apel. Mon krwar ki fodre nou konpran ki se Zidisyer ki annan bann eksper kot bann ziz dan zot sazes ek zot konnesans lalwa zot fer bann ruling dapre lenterpretasyon ki zot panse sa lalwa i devret annan dapre nou Konstitisyon.

Koman bann endividi, nou kapab pa dakor avek en tel zizman ki en Lakour i donnen. Me sa ki enportan se ki nou dan en demokrasi e nou Konstitisyon i prevwar pour sa bann lenstitisyon desarz zot responsabilite e nou devret respekte zizman ki Lakour i fer. Nou bezwen respekte zizman ki pli o Lakour dan pei in donnen e sa se Lakour Dapel.

Pour mwan sa i montre ki nou demokrasi pe fonksyonn byen, i an bonn sante e ki nou bann lenstitisyon  pe fer zot devwar e pe travay dapre Konstitisyon.

Msye Prezidan touzour lo sa size, Komisyon Elektoral in komans en prosesis pou revwar bann lalwa ki gouvern eleksyon. I annan bann parti politik ki pa prezan dan sa prosesis pour fer sa reform elektoral. Eski san zot kontribisyon pei pa pou trouv li dan sa menm sityasyon kot i ti ete avan eleksyon Septanm/Oktob?

Prezidan : Mon ti a kontan fer byen kler ki napa okenn endividi, parti politik, mouvman politik ki kapab met otaz en pep oubyen en pei e dapre lenformasyon ki mon annan, laplipar parti politik pe pran par dan sa prosesis konsiltasyon avek Komisyon Elektoral dan kad sa bann reform.

Mon konpran ki i annan en mouvman ki pa pe partisipe. Me annou konpran osi ki i pa responsabilite zis serten parti politik ki kapab partisip dan sa prosesis. Pour mwan sa i en prosesis nasyonal kot non selman bann parti politik me osi lepep Seselwa an zeneral i kapab partisipe. I devwar ek responsabilite bann ki anvi kontribye dan sa prosesis diskisyon pour fer li pour fer sir ki nou ganny bann lalwa elektoral ki ava ganny aksepte par lepep letan zot ganny vote dan Lasanble Nasyonal.

Mon kapab dir ki depi lontan nou’n komans bann prosedir reform elektoral ki pou kapab ranforsi fonksyonnman demokrasi dan Sesel.

Mon ti met anplas en Constitutional Review Committee ki ti fer rekonmandasyon ki prokirer zeneral ti komans travay lo la dan kad bann reform elektoral.

Tousala ti ganny konfirmen par bann obzervater eleksyon ki ti vin isi.
Natirelman nou pa kapab fer reform elektoral si napa lalwa e lalwa i bezwen ganny aprouve par  Lasanble.

Etan donnen ki Lasanble ti’n dizourd son lekor, alor nou ti bezwen fer eleksyon pour ganny en nouvo Lasanble ki pou plitar pas lalwa ki pou gouvern eleksyon ki ava ganny fer dan lefitir.
 
I tou en prosesis ki pe al byen e mon ekspekte ki tou bann dimoun ki enterese dan en reform elektoral zot pran par, zot kontribye dan en fason pour amelyor nou demokrasi e fer li vin pli solid e fonksyonn pli byen.

Sa ki nou pe fer i en prosesis ki normal e ki arive dan tou pei e dan tou demokrasi. Mon kontan vwar ki lepep Seselwa dan son mazorite i annan sa matirite pour li konpran sa e vwar ki mannyer pour fer avanse demokrasi dan nou pei.

Msye Prezidan, i annan nouvo dirizan lopozisyon dan Lasanble Nasyonal ki’n dir i pare pour travay avek parti mazoriter dan Lasanble ek gouvernman sirtou an sa ki konsern bann size ki dan lentere nasyonal. Eski ou pare pour reponn son lapel? E osi bann lezot parti ki andeor Lasanble ki mannyer zot pou travay ansanm?

Prezidan : Mon’n toultan an faver konsiltasyon. Depi mon’n vin prezidan, sa in vin enn bann keksoz ki mon fer toultan e ki’n form parti mon fason travay -- konsiltasyon avek dimoun.

Depi ler mon’n vin prezidan mon’n fer konsiltasyon avek lepep dan distrik, avek diferan lorganizasyon ek lenstitisyon akoz pour mwan, partisipasyon lepep dan sa ki pe arive dan pei i tre enportan akoz sa i donn nou lide pour nou kapab fer nou pei avans pli devan.
Pour mwan tou konsiltasyon ki kapab anmenn byennet pour lepep Seselwa e pour Sesel, mon pare pour fer li.

E dan sa konteks, mon kontan e i fer mwan plezir pour antann nouvo lider lopozisyon dir i ti a kontan annan en dyalog avek mwan.

Mon akey sa dan en fason favorab e koman mon a kapab fer li mon a fikse en randevou pour nou rankontre, kot nou a kapab komans bann diskisyon dan lentere nasyonal.
Annefe se akoz mon krwar dan konsiltasyon ki mon ti inisye en dyalog avek ansyen lider lopozisyon dan dernyen manda ki mon ti annan.

Me a en serten moman i ti limenm deside pour termin sa dyalog pour bann rezon ki li menm ki konnen. Me la mon kontan vwar ki nouvo lider lopozisiyon in pare  pour reinisye sa dyalog avek mwan e mon kwar se dan sa loptik ki nou a kapab travay avek en lopozisyon konstriktiv pour nou kapab fer avanse nou pei.

Msye Prezidan taler nou’n koz bokou lo bann levennman ki’n arive dan pei e en levennman ki’n sok bokou dimoun sirtou bann travayer laba se Air Seychelles. Akoz nou lakonpannyen nasyonal in vwar li dan sa sityasyon ki i ete ozordi?

Prezidan : Mon krwar ki fodre nou konpran ki lavyasyon i dinamik dan lemonn e sa ki’n arive pa pe ariv inikman avek  Air Seychelles me i pe osi arive toultan avek bann lezot lakonpannyen avyasyon dan lemonn antye.

Nou tande e nou vwar lo televizyon kot bann lakonpannyen aeryen in fer fayit -- Lanmerik, Lerop kot bann gran lakonpannyen ki’n la depi lontan pe fer merger avek kanmarad e sa se akoz zot pe ganny problenm ekonomik e finansyel ki fer zot pa kapab kontinyen operate lo zot menm.
I annan en kantite lezot laliny aeryen dan lemonn ki avek sa sityasyon global ki dinamik, serten pe vwar zot pa kapab kontinyen fonksyonnen.

Nou pe vwar serten bann airlines pe ganny subsidise e bailout par zot  gouvernman. Air Mauritius e Air India i parmi e menm bann Gulf carriers koman Emirates ek Etihad zot ganny siporte par zot gouvernman. Zot annan mwayen pour fer li me nou, nou’n seye e nou’n fer li ziska en serten letan kot nou ti kapab.

Me ozordi nou ankor dan en reform ekonomik, nou ankor pe sibir konsekans kriz finansyel ki’n arive dan lemonn antye e nou napa sa mwayen pou soutenir nou airline.

Me sa ki enportan pour Sesel e sa ki nou fer toultan ler nou santi i annan en problenm, nou pa les nou koule ansanm avek sa problenm.

Nou vwar ki mannyer pour esey rezourd sa problenm e si nou pa kapab rezourd li an antye, nou regard bann diferan opsyon kot nou kapab sorti pli byen, kot i pa andomaz nou lekonomi nasyonal.

La ti annan en desizyon pour nou pran -- swa nou repozisyonn Air Seychelles dan en fason kot i kapab soutenir son lekor oubyen nou les ale, pei i al dan defisit e nou kontinyen ponp larzan dan Air Seychelles zis pour dir nou annan en laliny aeryen e pei i koule anmenmtan.

Lotel ti pou fermen e biznes pa marse. Me etan donnen ki nou en gouvernman proaktiv, nou prevwar tousala, nou vwar kot danze i vini e nou regard bann opsyon ki nou annan.

I domaz akoz nou pa ti a swete ki Air Seychelles i al dan sa direksyon ki in ale. Me parey mon’n dir, nou bezwen repozisyonn nou pour vwar ki mannyer nou kapab apre etabli li e fer li vin soutenab.

I vre letan mon ti vizit Air Seychelles mon ti dir avek bann travayer ki zot pou gard zot pozisyon e ki Air Seychelles pou sorti. Me sa deklarasyon ti baze lo bann lenformasyon ki mon ti annan sa lepok lo sityasyon ki ti egziste e ki Air Seychelles ti ladan a sa moman.

Me sityasyon in sanze e kriz Lerop in vin bokou pli pir. Nou pe vwar Lespanny avek en to unemployment 23% e Litali i dan kriz li osi parey Lagres ek lezot pei Eropeen. Lamazorite nou touris i sorti Lerop e zot napa larzan ek kapasite pour kontinyen vini.

Anmenmtan se bann laliny aeryen ki pe marse, pe fer konpetisyon for ki afekte bann ki pli feb, ki pa kapab ganny sa kantite larzan pour zot soutenir zot lekor.

E akoz touris i annan mwens larzan pour vwayaze e avek tou sa bann destinasyon dan lemonn ki pe esey vwar ki mannyer pour atir sa bann touris ki annan e ki pe kontinyen vwayaze pour vin kot zot, konpetisyon i tough e for e se sa dan tou son lansanm ki’n afekte loperasyon Air Seychelles, sirtou ler nou’n perdi sa 2 ACMIs – Falkland ek Mozambique -- ki’n fer ki in redwir lakantite reveni ki Air Seychelles ti pe gannyen.

E la deswit nou’n bezwen pran sa desizyon ki natirelman pou afekte serten travayer.
Me nou pa pe reste trankil, nou pe kontiny negosyasyon avek nou bann partener pour vwar ki mannyer nou kapab vin avek bann opsyon ki pou kapab maksimiz lakantite staff ki nou kapab garde dan Air Seychelles e anmenmtan fer li vin soutenab pour kapab repran apre.
 
Sityasyon i dinamik, i sanze toultan, nou an negosyasyon toulezour, menm plizyer er-d-tan par zour avek diferan partener. Me mon panse ki byento nou a kapab vwar serten solisyon pli definitiv kot nou a kapab fer bann lanons pli konkret.

Msye Prezidan nou pe apros lafen lannen e pandan ou kanpanny eleksyon ou ti promet Seselwa en nouvo Sesel. Ki laform sa pou pran an 2012 ?

Prezidan : Mon krwar sa vizyon En Nouvo Sesel ti ganny elabore dan mon manifesto ki mon ti prezant avek lepep avan eleksyon e lepep ti elekte mwan baze lo sa manifesto e sa vizyon ki mon ti annan pour Sesel.

Ozordi mon vizyon pour devlopman Sesel pandan sa prosen 5-an e plitar i baze lo sa bann gran laliny ki mon ti etabli dan sa manifesto.
Premyerman se : -

• Annan en lekonomi vibran e dinamik - en lekonomi kot Seselwa i partisip aktivman, kot pep Seselwa otan ki posib dan son mwayen ki i annan, i osi partisip dan kreasyon larises.  Se dan kreasyon larises pour en pei ki fer li progrese e nou kapab annan bann lezot benefis sosyal ki nou bezwen pour byennet nou pep.

• Kontinyen annan en sistenm sosyal - i enportan annan en sistenm sosyal kot nou kontinyen gard en sosyete koeziv, ini e kot nou kapab elimin bann fleo sosyal ki annan. Se dan sa loptik ki mon ti komans mon manda avek en deklarasyon ki nou pou anmenn en renesans sosyal dan pei e i annan bokou diskisyon ek konsiltasyon ki’n ganny fer, ki pe kontinyen ganny fer avek popilasyon akoz mon krwar i enportan ki popilasyon i partisipe e zot dir ki bann problenm ki annan e ki mannyer zot panse nou kapab rezourd zot. Sa i bann problenm sosyal, lafanmir, problenm drog, parmi lezot ankor.

• Annan en kominote ki ini - sa i osi lye avek renesans sosyal e osi koman nou kapab annan en bon baz sosyal dan kominote dan fason kot kominote i a solid, kot dimoun i partisipe e zot pran ownership devlopman dan sa kominote. Sa i tre enportan pour empower nou pep pour zot pran zot responsabilite.

• Fer Sesel vin en zil lekselans - dan tou sa ki nou fer mon konnen Seselwa i annan sa kapasite pour fer li byen e pour nou vin en legzanp pour lemonn, ki swa dan domenn lenerzi renouvlab, dan domenn lanvironnman, dan domenn ekonomik ki ozordi nou pe ganny felisite, dan lasante ek ledikasyon atraver nou liniversite. Mon krwar tousala i bann pwen lekselans ki nou kapab kontinyen devlope.

• Annan bon gouvernans - pour en pei reste solid, for, fer progre, annan stabilite ek linite, i bezwen annan bon gouvernans, transparans, accountability. Nou bezwen en pei kot bann eleman lademokrasi i fonksyonn byen.

E mwan mon determinen pour fer tou sa ki neseser e posib pour ranforsi bon gouvernans dan Sesel.

• Annan en diplomasi proaktiv - pour mwan sa i lakle nou louvertir dan lemonn, lakle nou louvertir ver partenarya avek lemonn.  Nou pa kapab viv izole akoz nou en pti pei me nou bezwen viv dan sa monn global kot nou bezwen partisip dan bann aktivite ki pe arive dan lemonn e kot nou fer tande lavwa Sesel sirtou an sa ki konsern bann defi ki nou bezwen fer fas avek.

Alor mon polisi diplomasi proaktiv i anmenn mwan pli pre ver bann pei ki pare pour travay avek nou e fer partenarya avek nou e ed nou dan nou devlopman.

Se annefe sa louvertir lo lemonn ki mon’n etabli letan ki mon prezidan ki ozordi in anmenn nou sa kantite respe ek vizibilite dan lemonn.

Me sa ki pli enportan ankor i bon annan sa vizyon, me nou bezwen nou tou koman Seselwa travay ansanm e travay dir sirtou la kot lemonn pe pas a traver bokou boulvers.  Nou bezwen travay ansanm pour kre sa nouvo Sesel, sa sel Sesel e en sel nasyon.  Se pour sa rezon ki dan sa lespri anmenn Seselwa ansanm, dan sa lespri travay pour Sesel, ki mwan mon pare pour aksepte nenport dimoun ki annan sa kapasite e ki anvi travay pour Sesel, ki anvi kontribye pour Sesel. I pa enportan dan ki parti politik i sorti me si sa dimoun i annan en leker pour Sesel e anvi kontribye pour Sesel, i pare pour travay pour Sesel, mwan mon pare pour aksepte li pour li travay pour Sesel. Akoz pour mwan sa ki enportan se ki nou en pti pei, en pti popilasyon, omwen ki nou dakor pour met nou diferans lopinyon dekote e travay pour nou pei e byennet pep Seselwa.

Msye Prezidan, pour transform ou vizyon an aksyon pour sa Nouvo Sesel ou ti osi anonse dan ou diskour inogirasyon ki pou annan bann sanzman dan gouvernman me ziska prezan nou pa ankor vwar.  Kan eski sa pou arive e ki lanpler i pou pran akoz dan lepase in annan koze ki zis dimoun i ganny tire, sirtou o nivo minis, sorti dan en minister pour al dan en lot. Ki lanpler sa pou pran ler ou anonse finalman ?

Prezidan : Sa kestyon i donn lenpresyon ki napa nanryen bon ki’n arive pandan sa bann dernyen letan.  Me si nou onnet avek nou lekor nou pou aksepte ki pandan sa deryen 7-an in annan en transformasyon enkrwayab ki’n arive Sesel.

Nou’n fer en kantite progre, nou’n batir, me pandan sa deryen 7-an nou’n batir lo sa fondasyon ki nou ti’n mete avan e nou’n fer en transformasyon ekonomik ki remarkab.

Transformasyon dan en pei i pa ariv par laverti, nou bezwen travay pour fer li arive e nou bezwen annan en vizyon, en stratezi, en plan e bon leadership pour fer li arive.

Mon krwar ki pandan sa deryen 7-an nenport sanzman ki’n ganny fer in anmenn nou kot nou ete ozordi.  In anmenn sa transformasyon e si en minis in ganny tire e met en lot landrwa se akoz keksoz i dinamik e pe kontinyen bouze. 

I annan nouvo defi e nou santi ki si en dimoun i annan sa konnesans ek kapasite pour fer pli byen en lot landrwa alor i natirel pour tir li e met li en landrwa kot i kapab pli byen kontribye e fer marse keksoz tandis ki ou pran en lot e met li dan en landrwa kot in deza etabli e li i kontinyen fer marse.

Mon ti a kontan profite pour dir ki napa okenn minis ou civil servant ki dan en pozisyon pour lavi.  Minis i la pour fer en travay pandan en peryod spesifik dapre son konnesans, leksperyans ek kapasite pour delivre.

Dan bann prosen sanzman mon pou bezwen fer sir ki tou dimoun ki annan responsabilite dan sa pei i delivre.  Si ou pa kapab delivre ou pa devret dan sa pozisyon akoz lepep pe ekspekte nou delivre lo sa ki nou’n dir nou pou fer dan la mezir bann posibilite ki annan.

Wi, nou kapab ekspekte bann sanzman byento me tousala i dan lespri perfeksyonnman, dan lespri fer pli byen ki nou’n deza fer dan lepase e fer keksoz bouze tou an tenan kont bann nouvo devlopman, bann dinamik ki pe arive dan lemonn e dan nou pei.

Anmenmtan, mon krwar bokou dan en amalgamasyon leksperyans, skills, avek lantouzyazm e dinamizm lazenes, dan empower bann zenn e donn zot loportinite pour devlope, pour zot ganny bann skills e anmenn bann nouvo lide e partisip dan devlopman. Se sa ki apel rejuvenation en pei, en sosyete kot toultan i annan bann zenn ki zwenn avek bann dimoun ki pli aze ki annan leksperyans e ansanm i dan sa fason ki nou mentenir sa lelan pour fer sir ki nou pei pa reste deryer e ki nou kontinyen bouze e al devan.

Msye Prezidan ki mannyer ou ti a voudre Seselwa i vwar sa nouvo lannen 2012 ki pe aprose dan sa sityasyon boulvers avek bann kriz ki’n annan sirtou dan bann zón Ero ki annan lenpak lo nou ?

Prezidan : Mon ti a kontan dir lepep Seselwa ki sityasyon pa fasil, sityasyon pa pou fasil, me sa ki enportan se ki nou tou nou annan linite antre nou e pare pou travay dir akoz se par travay dir ki nou pou kapab arive ganny sikse e fer progre.

Bann ki kapab travay i bezwen kontribye e ede fer pei avanse.  Nou bezwen ansanm vwar ki mannyer pour kre plis larises. Tou sekter lekonomi i bezwen kontribye son par.

Bann labank i devret vwar fason pour donn plis kredi Seselwa pour fer zot pti biznes.  Si napa kredi bann pti biznes pa pou kapab devlope e grandi.  Bann lenstitisyon gouvernman i bezwen diskite avek bann labank pour vwar ki mannyer pour ogmant kredi ki zot donn bann dimoun pou fer biznes e ogmant larises.

Me mon krwar pou annan en kantite defi.  Defi pou la akoz i annan boulvers dan lemonn avek logmantasyon pri karbiran ek pri lezot komodite, problenm dan pei Arab kot petrol i sorti ki’n fer pri ogmante e petrol rar, kriz finansyel Lerop e dan lezot parti lemonn e tousala pou annan en lenpakt negativ pa zis lo Sesel me lo lemonn antye. Se la kot mon krwar nou devret vwar ki mannyer pour mannevre pour nou kapab sirviv.  Me mon sir e krwar Seselwa i annan sa kapasite pour vin rezilyan e realis pour vwar kwa ki nou kapab e pa kapab fer, kwa ki nou kapab gannyen an atandan ki nou pei i fer plis progre pour kapab benefisye tou dimoun.

Nou bezwen ogmant nou kapasite travay e pour nou kapab fer sa nou bezwen reste ini e gard stabilite dan nou pei akoz se sa ki pou kapab fer nou sirviv sirtou ler sityasyon mondyal i vin konplike.

Msye Prezidan, pour terminen, ou ti deklar tenm nasyonal pour lannen 2011 koman « Laviktwar pour Sesel ». Eski ou kwar Seselwa in viv sa ? Eski in leka laviktwar pandan lannen 2011 ?

Prezidan : Definitivman mon krwar e konvenki ki in en lannen laviktwar pour Sesel.  Nou’n vwar sa atraver tou sa bann levennman ki’n arive kot Seselwa in montre son kapasite ek determinasyon ki i kapab fer.  E osi sa ki enportan, Seselwa in montre ki i pare pour li al devan e les bann eleman divizyon deryer li e travay pour Sesel.  Sa i donn mwan en kantite konfyans ek lespwar ki si nou tou nou zwenn ansanm pour travay pour Sesel, nou pou kontinyen fer bokou plis viktwar alavenir.

Premye Carnaval de Victoria, 8enm Zwe Dezil, Lafet Nasyonal ti parmi bann gran levennman sa lannen ki’n anmenn bokou dimoun ansanm pour selebre dan linite