Up Close … avek Marie-Thérèse Hossen-Choppy, anbasadris e defander lalang Kreol |05 November 2019

Madanm Hossen-Choppy

«Ler ou konn ou lalang, i tre enportan, akoz ou lalang se ou»

Par Roland Duval

Ne dan en fanmir mizer Lari Laloz (Lodge Street), Victoria, Marie-Thérèse Hossen-Choppy pa’n les bann difikilte lavi blok son vizyon, oubyen son lanbisyon profesyonnel, e konman en fannm, i pa’n zanmen per pour debout avek konviksyon e defann son lalang maternel, menm si in en size avek bokou kontrovers e lopinyon varye.

Byen zenn son paran ti al travay lo zil, e kit li reste avek son gran paran.

Vi ki son granmanman ti anvi ki i aprann koz angle, i ti anvoy li lekol anglikann, ziska ler ti’n ariv ler pour li fer son Premyer Kominyon, kot la i ti ganny anvoye kot Lekol St Thérèse ziska laklas sizyenm kot i ti fer son legzanmen pour li rantre kouvan St Joseph.

Laba, i ti lekol ziska form senk (S5) kot i ti ganny son sertifika enternasyonal, avan konmans son karyer konman en ansennyan.

Madanm Hossen-Choppy limenm ti anvi vin en ners konman son profesyon, me vi ki i ti’n ganny labours, dan sa ka ti obligatwar pour li antre dan lansennyman.

Swivan sa, i ti zwenn sant formasyon pour bann ansennyan, oubyen «TTC», avan ki i ti al pourswiv son letid kot Murray House College of Education an Edenbourg, Lekos, an 1966, kot i ti spesyaliz dan lansennyman angle.

I’n apre pourswiv en sertifika avanse dan ledikasyon kot Liniversite Manchester an 1969 kot i ti kalifye pour vin en formater bann ansennyan.

Madanm Hossen-Chopy in osi fer en kour dan loksikografi e leksikolozi kot Lekol Enternasyonnal Bordo, an Frans, an 1983.

Okour son karyer dan ledikasyon, in osi responsab pour letid, e osi lekol primer.

Se pandan letan ki i ti pe ansarz lekol primer ki Madanm Hossen-Choppy ti deside pour vin en manm aktiv dan reform kreol, vi ki bann travay ladministrasyon pa ti tro son zafer.

Se la ki i ti enplike aktivman dan promosyon lalang kreol ki sa letan ti’n ganny adopte konman lalang maternel e ti’n osi ganny entrodwir formelman dan sistenm ledikasyon lokal.

Dan en fason, dan sistenm ierarsi, i ti’n senpleman sorti anler pour desann dan seksyon reform kreol, me dapre li, i pa’n perdi nanryen dan form saler e menm konnesans.

I’n dan sa departman pour anviron 5-an, kot in menm ansarz Lenstiti Nasyonal pour Pedagozi.

Sa ti swiv par Lenstiti Kreol kot in travay konman direkter, avan ki i ti bouz anvil pour pran pos direkter zeneral pour kiltir.

Madanm Hossen-Choppy ti answit re-bouz dan Minister Ledikasyon kot i ti travay konman konseye spesyal pour Minis Ledikasyon ki sa letan ti Prezidan Danny Faure, avan ki i ti pran son retret.

Pasyon pour lalang kreol ek son devlopman

«Ler ti annan sa zafer renouvelman kreol, mon ti vwar sa konman en defi akoz, kreol konman ou konnen, menm ziska ozordi, i pa en keksoz ki tou dimoun i dakor avek, e sa i pa zis Sesel, me partou dan lemonn,» Madanm Hossen-Choppy i eksplike.

«Mon ti vin dan kreol pour vin met an pratik mon letid lengwistik, akoz letid lot ou lalang i parey,» i ti azoute.

Madanm Hossen-Choppy i eksplike ki travay prensipal seksyon kreol dan Minister Ledikasyon sa letan ti enkli preparasyon bann ansennyan, liv e osi kaye legzersis pour bann zanfan.

Avek lentrodiksyon Lenstiti Kreol, travay Madanm Hossen-Choppy ti bouz lo en lanpler pli nasyonal kot devlopman e promosyon lalang kreol ti entansifye atraver plis letid, e osi bann piblikasyon an kreol.

«Dan en serten fason, dimoun ti touzour asosye lalang Kreol avek parti ki ti opouvwar sa letan, akoz sete a sa letan ki kreol ti vin dan lekol,» i ti fer konpran, an azoutan ki apre 1993, ler nou ti antre dan sistenm miltiparti, ti ganny dir ki la prezan kreol pou ganny aboli, me dan lot kote, sa pa’n arive.

En senp legzanp ki Madanm Hossen-Choppy i donnen lo lenportans lalang maternel se an Malta, kot pour ou kapab ganny en plas travay dan servis piblik, i egzize ki fodre ou kapab ekrir dan ou prop lalang.

«Ler ou konn ou lalang, i tre enportan, akoz ou lalang se ou,» i ti azoute.

Lanmour pour teat

Depi ki i ti pe ansenny kot TTC, Madanm Hossen-Choppy ti deza tre aktiv dan ekrir e menm prodwir teat.

Konman en manm «Girl Guides», i ti osi enplike dan teat avek bann zanfan.

Enn parmi bann travay ki’n kit son mark lo lasenn teatral Sesel se pyes teat Bolot Feray ki Madanm Hossen-Choppy ti konmans travay lo la letan ki i ti pe travay TTC.

«Si i annan en zanr literer ki mon pli kontan ekrir, se byensir teat,» Madanm Hossen-Choppy ti dir.

I ti azoute ki in osi ekrir en kantite pyes pour son parti politik.

«Napa nanryen mal ekrir pour en parti, akoz si ou get Shakespeare ler i ekrir lo Henry VIII par egzanp, li osi i pe ponp lerwa.»

Si nou rapel byen, enn bann travay pli resan Madanm Hossen-Choppy ti alokazyon 34enm Festival Kreol, kot bann fanatik teat e manm piblik an zeneral ti ganny sans vwar enn parmi bann pyes teat avek en gran valer entelektyel, apard ki son laspe komik e komedi.

Sa i pyes ‘Pe Esper Godo’ ki enterpretasyon an Kreol Seselwa louvraz Samuel Beckett avek tit ‘Waiting for Godot’ ki’n ganny tradwir an Kreol pa Madanm Hossen-Choppy e met an senn par Christian Servina, an kolaborasyon avek Liniversite Sesel ek Komite Lorganizasyon Festival Kreol.

Parmi bann lezot travay personnel Madanm Hossen-Choppy i en varyete pyes teat ki in ekrir e dirize, bann tradiksyon an kreol plizyer travay klasik literer e osi plizyer travay ek papye lengwistik.

Lavi konman en retrete

Menm si i’n pran son retret, Madanm Hossen-Choppy pa zanmen asize, e i menm dekrir son lekor konman pli okipe ki ler i ti pe travay.

Apard netway son lakour, Madanm Hossen-Choppy i pas letan avek son bann pti zanfan, e i osi pas en gran moman son letan dan lakwizin.

Lektir ek lekritir i osi okip en gran par son lavi.

Lannen pase pour 33enm Festival Kreol, i ti prezant en papye dan kad   16enm kolok enternasyonnal pour letid kreol avek tit «Changing the linguistic landscape of Seychelles».

Lavenir Kreol Seselwa

Madanm Hossen-Choppy in fer konpran ki konmela i annan en fenomenn ki deplizanpli vin pli aparan Sesel, e sa se code-switching, oubyen alternasyon langaz. Setadir ler nou servi plis ki en lalang dan enn menm fraz.

«Akoz ler zot koz angle, zot pa met kreol ladan, me selman ler zot koz kreol, zot met angle» i en kestyon ki i toultan demande.

« Oubyen, akoz zot pa azout franse dan kreol, vi ki zot pli pros,» i ti azoute.

Madanm Hossen-Choppy in egalman fer resorti ki code-switching i normal ler nou pa tro konn en mo, me i pou pli dan nou lavantaz si nou eseye pour debat dan nou lalang maternel.

Avek komite lalang Kreol, Madanm Hossen-Choppy pe aktyelman travay lo en diksyonner monoleng ki pou aport en gran soutyen e lapir pour pli bon devlopman lalang kreol.

Female lifetime achievement award

Marie-Thérèse Choppy is considered one of the pioneers in the promotion of the Creole language in the country. Mrs Choppy has had a career in the education sector, retiring after 47 years of service.

Choppy dedicated her life to cultural development and is the author of story books and dramas. Her masterpiece is the drama “Bolot Feray”.

“I believe such an initiative is very important as we are a small country and amid globalization we can sometimes lose what is truly ours and find ourselves imitating other cultures. It is a way of preserving our tradition and other cultural values for tomorrow’s generation.”